اصول مدیریت رطوبت یونجه خشك
میزان رطوبت یونجه نشان دهنده کیفیت فرآیند تولید آن است . میزان رطوبت علوفه را می توان با استفاده از روش آزمایشگاهی و یا توسط سنجش گرهای الكترونیكی اندازه گیری كرد.
اصول مدیریت رطوبت یونجه خشك
در شرایط خشك كردن یونجه معمولی قواعد از دست دادن آب و تغییر مواد غذایی علوفه را می توان به دو مرحله تقسیم كرد.
مرحله اول :
در شرایط خشك كردن مناسب، میزان رطوبت علوفه برداشت شده با گذشت 5 تا 8 ساعت پس از خشك كردن از حدود 80 درصد به 50 تا 55 درصد می رسد. آب از دست رفته در این مرحله بیشتر آب آزاد در فضاهای بین یاخته ای است. آب به طور عمده به صورت تعرق از طریق نظام آوندی و با افزایش سرعت و میزان در فضا های بین یاخته ای از طریق روزنه ها بیرون می رود.
در این فرآیند، فعالیت های فیزیولوژیكی یاخته ها مانند تنفس و تعرق تا مدتی ادامه خواهد داشت. هنگامی كه آب و مواد غذایی در دسترس محدود شد، سوخت و ساز با استفاده از مواد غذایی ذخیره شده در گیاه انجام خواهد شد كه این شرایط باعث كاهش سطح كیفی علوفه خواهد شد.
به این مرحله زیست سوزی (كاتابولیسم) اتلاق می شود. زیست سوزی فرآیندی است كه در آن یاخته ها، مولكول های پیچیده را فرو می شكنند تا بتوانند از آنها انرژی گرفته و از نیروی آنها به كاهند. از این رو زیست سوزی یك فرآیند برون گرمایی (اگزوترمیك) است. زیست سوزی نیمی از فرآیند سوخت و ساز را تشكیل می دهد.
نیمه دیگر زیست سازی (آنابولیسم) نام دارد. این مرحله تا هنگامی كه میزان رطوبت به كمتر از 50 درصد برسد و یاخته ها زیست خود را از دست بدهند ادامه خواهد داشت. لذا افزایش سرعت خشك كردن علوفه میزان زیست سوزی را كاهش خواهد داد و از این طریق از افت مواد غذایی به طور چشمگیری جلوگیری خواهد شد.
امروزه با استفاده از دستگاه های خشك كن پیشرفته میزان هدر رفت مواد غذایی در فرایند مرحله خشك كردن به حدود 5 درصد كاهش یافته است.
مرحله دوم :
این مرحله هنگامی آغاز می شود كه میزان رطوبت علوفه برداشت شده به كمتر از 50 درصد برسد. در طول این مرحله آب یاخته های برگ به فضاهای بین یاخته ای انتقال می یابند. همینطور كه میزان رطوبت گیاه كاهش می یابد، اختلاف پتانسیل آب بین گیاه و هوا كاهش می یابد و از دست دادن آب كندتر انجام می گیرد.
تعرق از طریق پوست یا لایه مومی (كوتیكول) مومی گیاه كندتر می شود. در این مرحله، در طی 2 تا 4 روز میزان رطوبت از 40 تا 50 درصد به كمتر از 20 درصد می رسد. در این نقطه، میزان رطوبت ساقه كمتر از رطوبت برگ ها خواهد بود. این نكته اهمیت بسیار زیادی در فرآیند خشك كردن علوفه دارد.
چون برگ های خشك به دلیل تأخیر در خشك شدن و در طول فرآیند گرد آوری و عدل بندی ریزش كرده و موجب كاهش كیفیت غذایی علوفه می شوند. در مرحله دوم ، پس از مرگ یاخته ها، فرآیندهای فیزیولوژیكی به فرآیند های آنزیمی تبدیل می شوند. در رطوبت كمتر از 40% ، برگ ها در هنگام جا به جائی علوفه خواهند شكست.
تغییر در غلظت عناصر غذایی تحت تأثیر سرعت خشك شدن، گرما، شبنم و آبشویی است. تابش مستقیم آفتاب و شبنم می تواند منجر به از دست دادن بخش زیادی از ویتامین ها و عناصر غذایی محلول در آب شوند. قندهای محلول در آب تا حد زیادی توسط فعالیت های آنزیمی تغییر می یابند، ولی كربوهیدرات ها (مانند نشاسته) تغییر چندانی نمی كنند.
تركیبات نیتروژنه نیز در شرایط معمول تغییر چندانی نمی كنند، ولی اگر سرعت خشك كردن بسیار آهسته باشد یا دمای بالایی بر علوفه اعمال شود، برخی از پروتئین ها تحت تاثیر آنزیم ها قرارگرفته و كاهش می یابند.
پس از مرگ یاخته ها، كاروتن، سبزینه وبرخی از ویتامین ها در گیاه تحت تأثیر واكنش های نور شیمیائی تخریب می شوند و علوفه در اثر تابش نور شدید آفتاب اكسیده می شود. لذا افزایش سرعت خشك كردن در این مرحله نیز با جلوگیری از فرآیند های آنزیمی، از تخریب و افت سطح عناصر غذایی و همچنین تغییر رنگ جلوگیری می كند.
تیمارهای مكانیكی و شیمیائی برای افزایش سرعت خشك كردن رطوبت یونجه خشك
روش مكانیكی
زیر و رو كردن علوفه :
ممكن است برای خشكاندن بهتر نیاز به زیرو رو كردن و یا تغییر محل علوفه باشد. بایستی توجه داشت كه كمترین جابه جایی در علوفه انجام شود تا ریزش برگ ها به كمترین حد ممكن برسد. خرد شدگی و ریزش برگ ها با كاهش رطوبت یونجه به كمتر از 50% به شدت افزایش می یابد.
از این رو توصیه می شود كه علوفه با رطوبت كمتر از 40% با چنگك گردآوری نشود. لذا در صورت نیاز به جا به جایی، این عمل از پیش از كاهش رطوبت به زیر 40% و در صبح زود انجام شود. به منظور خشكاندن بهتر علوفه باید دسته های برداشت شده با حجم كم و فاصله زیاد از هم روی زمین قرار داده شوند.
دسته های گسترده و نازك بیشتر در معرض تابش نور خورشید هستند و از تهویه جریان هوای مطلوبی برخوردارند.
جارو زدن :
جارو یا ریك وسیله ای است كه برای افزایش خشك شدن یكنواخت علوفه استفاده می شود. عمومی ترین نوع جارو زدن یا گردآوری پف مانند یونجه و بالا آوردن لایه های پایینی است. عمل غلتاندن، ساقه ها را بیشتر در معرض هوا قرار داده در حالی كه قسمت برگ گیاه حفظ می شود.
بایستی علوفه را هنگامی كه بیش از 30 درصد رطوبت دارد برای جلوگیری از ریزش برگ ها جارو زد. جارو زدن در صبح زود یا هنگام عصر هنگامی از این كه برگ ها از هوا رطوبت جذب نمود (تا برگ ها نیز حفظ شود) انجام گیرد.
اگر جارو زدن هنگامی كه یونجه خیلی خشك است انجام شود، ماده خشك تا 15 درصد كاهش می یابد. بعضی از نمونه های جارو ها عبارت اند از: جارو تحویل، جارو دو طرفه، جارو چرخی، جارو چرخی دو لایه، غلتاندن معكوس و غیره كه هركدام از این ابزار نقاط قوت خاصی دارد.
تیمارهای شیمیائی
گاهی برای افزایش سرعت خشك شدن یونجه از برخی مواد شیمیائی استفاده می شود. از این مواد در هنگام برداشت استفاده می شود كه با افزایش میزان آب از دست رفته باعث كاهش زمان خشك شدن علوفه می شوند. این مواد به طور مستقیم موجب خشك شدن علوفه نمی شوند، بلكه موجب شكسته شدن لایه مومی (كوتیكول) ساقه یونجه می شوند.
با شكستن این لایه مومی شكل تهویه به صورت مكانیكی و با سرعت بالایی انجام می گیرد. مواد خشك كن در شرایط آب و هوای گرم، رطوبت پایین، خاك خشك و باد كم تأثیرگذاری بسیار بیشتری دارند. همچنین بهتر است هنگامی كه ساقه های یونجه كوچك هستند و بسته های برداشت شده كم حجم اند از آنها استفاده شود.
این مواد بیشتر شامل كربنات پتاسیم (3K2CO) و كربنات سدیم (3Na2CO) هستند.البته كارائی كربنات پتاسیم بیشتر از كربنات سدیم است. مواد خشك كن با ایجاد تداخل در لایه مومی گیاه و افزایش سرعت تعرق، میزان آب از دست داده گیاه را به طور چشمگیری افزایش می دهند.
این تركیبات هنگامی بیشینه تأثیرگذاری را خواهند داشت كه به همراه سامانه های خشك كن علوفه مورد استفاده قرار گیرند. بهتر است از مواد خشك كن هنگامی استفاده شود كه احتمال بارش باران و یا وزش رگبار وجود داشته باشد.
به طوركلی این مواد درمحیط های مرطوب كارائی بیشتری دارند. كارائی كربنات پتاسیم بیشتر از كربنات سدیم است. میزان مصرف این دو تركیب 4 كیلوگرم در تن بوده و بهتر است كه برای كارائی بیشتر این میزان در 60 لیتر آب دارای مقدار مناسبی ماه خیس كننده (سورفكتانت) حل شده و به طور مستقیم برروی همه بخش های علوفه پاشش شود.
سایر مطالب:
کنترل سرخرطومی در مزارع یونجه ایتالیایی GEA
معرفی آفات مهم یونجه و راههای مبارزه با آنها
عامل های موثر بر كاهش عملكرد علوفه در چرخه فرآیند خشك كردن میزان رطوبت یونجه خشك
سرعت خشك كردن علوفه به عامل های مختلف ی مانند میزان رطوبت گیاه، اندازه دسته علوفه ها و شرایط محیطی (شامل دما، طول روز، رطوبت نسبی و میزان شبنم سحرگاه كه تمامی این موارد غیر قابل كنترل هستند) بستگی دارد. خشك كردن دسته های علوفه درسطح یونجه زار، در محیط های خشك و نیمه خشك به حدود 3 روز و در محیط های مرطوب به حدود 14 روز زمان نیاز دارد. علوفه در روزهای گرم و طولانی و وزش باد ملایم به سرعت خشك شده و در روزهای كوتاه و سرد، با رطوبت نسبی بالا و بدون وزش باد به صورت بسیار آهسته خشك می شود.
پیش از تعیین زمان برداشت در هر چین، بایستی پیشبینی وضعیت جوی منطقه برای چند روز آینده مورد بررسی قرار گیرد و در صورت پایین بودن احتمال بارش باران، اقدام به برداشت علوفه شود. بارش باران بر روی یونجه برداشت شده می تواند با ایجاد آبشویی و افزایش زمان لازم برای خشك شدن كیفیت و محتوای غذایی علوفه را به شدت كاهش دهد. بارش باران باعث افزایش میزان رطوبت علوفه شده و از این طریق مدت زیست یاخته های گیاهی را در علوفه برداشت شده افزایش می دهد.
در نتیجه این امر طول مدت تنفس نیز افزایش یافته و در نهایت موجب افت محتوی غذایی علوفه خواهد شد. این كاهش در مرحله یك فرآیند خشك شدن رخ می دهد (كه در بالا به آن پرداخته شد ) كه یاخته ها هنوز زنده هستند و غشای پلاسمایی از تخلیه محتوی یاخته از دیواره یاخته ای به بیرون جلوگیری می كند.
در مرحله دو، هنگامی میزان رطوبت به كمتر از 40 درصد رسید بارش باران می تواند موجب حذف چشمگیر عناصر غذایی یاخته های مرده از طریق آبشویی شود. محتوی سلول ها بدون محدودیت از میان غشای پلاسمایی جریان می یابند و عناصر غذایی محلول به سرعت كاهش می یابند. ساختار فیزیكی برگ های یونجه و ساقه های لطیف آن تخریب شده و ممكن است برگ های بزرگ و سنگین تر در نتیجه جابه جایی مورد ریزش قرار گیرند.
هنگامی كه علوفه یونجه توسط باران خیس شد، غلظت كاروتن و عناصر كمیاب آن به طور بسیار شگفت آوری كاهش می یابد؛ به طوری كه احتمال دارد میزان كاروتن علوفه به صفر برسد. افزون بر آسیب و زیان های یاد شده باید احتمال كپك زدگی و آلودگی های میكروبی علوفه را نیز در نظر گرفت كه ممكن است در صورت تداوم شرایط نامساعد جوی روی داده و آسیب و زیان های جبران ناپذیری را به علوفه تولید شده وارد نمایند.
